مفاهیم: آنفلوآنزای پرندگان چیست؟

پرندگان وحشی معمولاً ناقل سویه‌های ویروس آنفلوآنزای با بیماری‌زایی پایین و کم خطر هستند. اما در پرندگان اهلی، این ویروس ها دو شکل متفاوت بیماری را ایجاد میکنند که یکی از آنها شایع و ملایم و دیگری نادر و بسیار کشنده است.

شکل ملایم بیماری اغلب تشخیص داده نمی‌شود، اما ویژگی سویه‌‌های دارای قابلیت بالای بیماری‌زایی، ایجاد بیماری شدید، ناگهانی و به شدت مسری است که میزان مرگ و میر ناشی از آن در طی 48 ساعت می تواند به 100% برسد. بسیاری از گونه‌های پرندگان به ویژه پرندگانی که در مناطق دارای آب و هوای مرطوب زندگی می‌کنند، ناقل ویروس‌های آنفلوآنزای هستند.اردک، غاز، قو و مرغ دریایی مخازن طبیعی این ویروس به شمار می‌روند.

ویروس‌های آنفلوآنزای پرندگان با شیوع کمتر پرندگانی که در محیط زندگی انسان پرورش می‌یابند، نظیر مرغ‌های اهلی، بوقلمو‌ن‌ها، قرقاول‌ها و طوطی‌ها را نیز آلوده می‌کنند.

تمامی زیرگروه‌های ویروس آنفلوآنزای نوع A پرندگان وحشی را آلوده می‌کنند. بیشتر زیرگروه‌های این ویروس از بیماری‌زایی پایینی دارند. اما دو زیرگروه H5 و H7 می‌توانند پس از چرخش در بین پرندگان اهلی به ویروس های بسیار بیماری‌زا جهش (تغییر ترکیب ژنی) پیدا کنند. این ویروس‌های آنفلوآنزا تا اواسط سال 2005 عموما برای پرندگان وحشی آبزی بیماری‌زا نبودند.

اما در آوریل 2005، مرگ بیش از 6000 پرنده مهاجر به دلیل ابتلا به ویروس آنفلوآنزای نوع H5N1 که نوع بسیار کشنده این ویروس است، در سواحل دریاچه‌ای در چین گزارش شد. این واقعه بسیار غیرمعمول و پیش بینی نشده بود. سپس در بررسی های علمی، ویروس های مشابه از پرندگان بیمار در آفریقا، اروپا و خاورمیانه جدا شدند.کشورهای آلوده همگی در مسیر مهاجرت پرندگان وحشی واقع شده بودند.

ابتلای انسان به آنفلوآنزای پرندگان

آنفلوآنزای نوع H5N1  در درجه اول بیماری پرندگان اهلی است. بیشتر موارد انسانی مبتلا به آنفلوآنزای پرندگان از نوع H5N1 ،در مناطق روستایی و حومه شهرها که پرندگان اهلی را در منازل خود پرورش می دهند، گزارش شده اند. این ویروس از طریق تماس در زمان سربریدن، پرکندن، و در طی تهیه غذا از پرندگان اهلی به انسان منتقل می‌شود. انتقال آن از راه دست زدن به پرندگانی که بر اثر این بیماری مرده‌اند وهمچنین اعضای بدن آنها نظیر پر نیز ممکن است.

مردم می‌بایست از تماس با پرندگان وحشی مرده پرهیز کنند و هر موردی را به مسئولین گزارش دهند. پر کندن و کشتار پرندگان وحشی مرده به ویژه پرندگان آبزی در مناطقی که شیوع ویروس H5N1 در آنها گزارش شده و یا احتمال دارد وجود داشته باشد (نظیر مسیرهای مهاجرت پرندگان)، کار بسیار خطرناکی است. ویروس آنفلوآنزای H5N1 از شرق کره زمین به سوی غرب در حال گسترش بوده و جهان با تهدید فزاینده عالمگیر شدن آن روبه رو است.

تا کنون بیشترین تعداد مبتلایان به این بیماری از ویتنام(93 مورد) و بیشترین تعداد مرگ ومیر از کشور اندونزی (61 مورد مرگ ازبین 79 مورد ابتلا) گزارش شده‌اند.

به گزارش سازمان جهانی بهداشت ، از سال 2003 تا کنون موارد انسانی ابتلا به ویروس H5N1 در کشورهای چین، ویتنام، تایلند، کامبوج، اندتونزی، جیبوتی، مصر وترکیه به طریق آزمایشگاهی به اثبات رسیده است. تعداد موارد قطعی ابتلا تا کنون بالغ بر 267 نفر بوده است که از این میان 161 نفر جان خود را از دست داده‌اند.

چگونگی انتقال ویروس H5N1 

خوردن و استنشاق مدفوع، بزاق و ترشحات مخاطی پرنده آلوده توسط سایر پرندگان موجب انتشار بیماری در میان آنها می‌گردد. تماس با مدفوع، بزاق، ترشحات مخاطی و پر پرندگان آلوده و برای نمونه استنشاق مدفوع خشک شده بر روی پرها و یا گرد وغبار آلوده به مدفوع ، می تواند بیماری را در انسان موجب گردد.

سر بریدن پرندگان بیمار، پرورش و تماس با خروس های جنگی، بازی با پرندگان و خوردن خون یا گوشت خام یا نیم پخته پرندگان، ابتلای به این بیماری را به دنبال دارد. خوراندن گوشت خام پرنده آلوده، به گربه‌های خانگی و نیز ببرها و شیرها در باغ وحش‌ها، با انتقال بیماری به حیوانات گوشتخوار همراه بوده است. خوردن فراورده های کاملا پخته پرندگان خطری به همراه ندارد.

 تاکنون انتقال انسان به انسان بیماری گزارش نشده است. اما نگرانی شدیدی در این مورد وجود دارد. چرا که ویروس H5N1 مرتبا در حال تغییر است و در صورتی که قابلیت انتقال انسان به انسان را پیدا کند، به سرعت در میان جوامع بشری گسترش یافته و یک پاندمی(عالمگیری) را به همراه می آورد.

در این صورت میزان مرگ و میر به میلیون‌ها تن در سراسر جهان خواهد رسید. همان گونه که ویروس آنفلوآنزای اسپانیایی در سال های 1918 تا 1919، 40 تا 50 میلیون انسان را به کام مرگ فرستاد.

علائم بیماری آنفلوآنزای پرندگان در انسان

بیشتر مبتلایان به این بیماری را بزرگسالان و کودکانی تشکیل می‌دهند که قبل از ابتلا به بیماری از سلامتی کامل برخوردار بوده‌اند. دوره نهفته این بیماری (فاصله زمانی میان تماس با عامل بیماری‌زا تا شروع علائم) ، طولانی تر از موارد آنفلوآنزای انسانی است. در بیشتر موارد بین 2 تا 4 روز پس از تماس با ویروس علائم ظاهر شده‌اند. اما دوره نهفته 8 تا 17 روزه نیز گزارش شده است.

علائم اولیه بیماری شامل تب بالا (بالاتر از 38 درجه سانتیگراد)، سردرد، درد عضلانی، آبریزش بینی، گلودرد، سرفه و تنگی نفس است. در مواردی اسهال، استفراغ، درد شکمی، خونریزی از بینی و لثه ها نیز گزارش شده است.

در مقایسه با آنفلوآنزای انسانی، در آنفلوآنزای نوع H5N1 اسهال آبکی بدون خون و بلغم، بیشتر دیده شده و می‌تواند تا یک هفته قبل از علائم تنفسی ظاهر شود.

عوارض بیماری آنفلوآنزای پرندگان

پنومونی(ذات الریه)، نارسایی تنفسی، نارسایی اندام‌های مختلف بدن نظیر کلیه‌ها و قلب، خونریزی از ریه‌ها، تجمع هوا در فضای جنب (فضای میان ریه‌ها و پرده پوشاننده ریه‌ها) ، کاهش تمامی رده های گلبول‌های خون(گلبول‌های سفید و قرمز و پلاکت‌ها)، سندرم ری (بیماری که با رسوب چربی در کبد و درگیری مغزی مشخص می‌شود) و سپسیس (عفونت شدید در یک نقطه از بدن یا در خون که علائم التهابی را در سراسر بدن به همراه دارد.)، از عوارض بیماری آنفلوآنزای مرغی هستند.

متاسفانه میزان مرگ و میر با این بیماری بالاست و تاکنون بیش از نیمی از مبتلایان جان خود را از دست داده‌اند.

شناسایی مبتلایان به آنفلوآنزای پرندگان

در کشورها و مناطقی که در آنها آنفلوآنزای H5N1 دیده شده است، می‌بایست در هر بیمار مبتلا به بیماری حاد و شدید دستگاه تنفسی، احتمال بیماری آنفلوآنزای پرندگان را در نظر گرفت.

در مواردی شیوع بیماری در پرندگان پس از مشاهده موارد انسانی گزارش شده است.تشخیص قطعی این بیماری از طریق کشت ویروس H5N1 و یا آزمایش‌های سرم‌شناسی انجام می‌ذیرد.

درمان

در صورت امکان، زمانی که تعداد مبتلایان هنوز اندک است، بیماران مشکوک به آنفلوآنزای پرندگان و افرادی که ابتلای آنها به این بیماری به اثبات رسیده است، می بایست در بخش ایزوله بیمارستان بستری شوند تا در مورد ایشان آزمایش‌های لازم، مراقبت‌های بالینی و درمان ضروری انجام گیرد.

در صورتی که بیمار زودتر از موعد مرخص گردد، می بایست به بیمار و خانواده وی آموزش های  بهداشتی لازم داده شود. تاکنون دو داروی اسلتامی ویر (تامیفلو) و زانامی ویر در تخفیف علائم بیماری آنفلوآنزای H5N1 به خصوص در مراحل اولیه بیماری موثر شناخته شده‌اند.

پیشگیری 

در حال حاضر برای پیشگیری از ابتلای انسان به ویروس H5N1 واکسنی ساخته نشده است. رعایت نکات زیر برای پیشگیری از ابتلا بدین بیماری ضروری است:

•  از تهیه غذا از پرندگان بیمار خودداری کنید.
•  از سربریدن و پر کندن پرندگان مرده و یا بیمار در مناطق شیوع بیماری خودداری کنید.
•  فروش پرندگان زنده وسربریدن، پر کندن و خالی کردن احشای پرندگان در خانه، فرصت خوبی برای تماس با بخش های آلوده بدن پرنده فراهم می‌کند. لذا پوشیدن دستکش و چکمه و استفاده از ماسک برای پیشگیری از آلودگی در مناطق شیوع بیماری ضروری است.
•  در مناطق شیوع ویروس H5N1 برخی انواع پرندگان خانگی مانند اردک های اهلی ، و حتی پرندگان واکسینه شده نیز می توانند ناقلین بدون علامت ویروس باشند. در این شرایط در صورت فقدان سیستم نظارتی موثر، از سر بریدن پرندگان در خانه خودداری کنید.
•  مصرف پرندگان اهلی که به خوبی پخته شده باشند، بدون خطر است. ویروس H5N1 در دمای معممول پخت ( یعنی زمانی که دمای بخش مرکزی گوشت به 70 درجه سانتی گراد میرسد و دیگر هیچ بخشی از آن صورتی نیست)، غیرفعال می‌شود.
•  ویروس  H5N1 به تمامی بخش‌های بدن پرنده آلوده شامل گوشت، خون و استخوان گسترش می یابد. این ویروس از طریق گوشت تازه یا منجمد شده قابل انتقال است . ویروس H5N1 به دمای پایین مقاوم است و در مدفوع در دمای 4 درجه سانتی گراد برای حداقل 35 روز و در دمای 37 درجه سانتی گراد برای حداقل 6 روز فعال باقی می‌ماند. این ویروس در دمای معمولی برای هفته ها بر روی سطوح پایدار می‌ماند.

در مناطق آلوده به ویروس H5N1 در صورت عدم رعایت نکات بهداشتی، تمیز کردن گوشت یخ زده پرندگان آلوده و یا گوشتی که یخ آن ذوب شده باشد، کار بسیار خطرناکی است.

برای پیشگیری از بیماری این اقدامات را انجام دهید:

•  سراسر سطح محل کار (ظرفشویی، تخته مخصوص خرد کردن گوشت و...) و تمامی ابزارها و ادوات به کار رفته برای تمیز  و خرد کردن گوشت را کاملا شسته  و ضد عفونی نموده و پس از پایان کار دستهای خود را بشویید.
• گوشت پخته و  خام را از یکدیگر جدا کنید.
• اطمینان حاصل کنید که گوشت در دمای مناسب پخته شده و دمای تمامی بخش های آن به 70 درجه سانتی گراد رسیده است.
• تخم مرغی که توسط مرغ آلوده به ویروس H5N1 گذاشته میشود، می تواند از درون و بیرون(پوسته) آلوده به ویروس باشد. در مناطق آلوده به ویروس H5N1 از خوردن تخم مرغ خام یا نیم پخته خودداری کنید.
• تا کنون انتقال مداوم انسان به انسان در مورد ویروس H5N1 گزارش نشده است. در صورتی که ویروس فعلی به گونه ای تغییر یابد که قابلیت انتقال انسان به انسان پیدا کند ، نشانه بروز یک پاندمی  خواهد بود.

رعایت بهداشت فردی می تواند انتقال انسان به انسان ویروس را کند و یا متوقف سازد. در این موارد آموزش همگانی الزامی خواهد بود. با این وجود رعایت نکات اصلی و اساسی بهداشتی می تواند میزان گسترش  ویروس را در محیط اجتماع و خانه کاهش دهد:

• دهان و بینی خود را در زمان عطسه و سرفه با دستمال بپوشانید.
• دست های خود را به طور مرتب به ویژه قبل، در حین و پس از تهیه غذا، قبل از  خوردن غذا، پس از رفتن به دستشویی، پس از دفع زباله های حیوانی، زمانی که دست‌ها کثیف هستند، و به ویژه زمانی که فرد بیماری در خانه دارید، بشویید.
•  از تماس دست ها با چشم، بینی، یا دهان خودداری کنید. عفونت به ویژه زمانی گسترش می یابد که فرد پس از لمس اشیاء آلوده به ویروس، آن را به دهان، چشم و بینی خود می مالد.
• تمیز و ضد عفونی کردن تمامی سطوح در منزل که به نظر می‌رسد به ترشحات عفونی آلوده شده باشند، اقدام بسیار پر ارزش و موثری است.

در صورت بروز همه‌گیری بیماری آگاه‌کردن معلمان، دانش آموزان و خانواده‌های آنها درمورد راه‌های کاهش گسترش آلودگی اهمیت بسیاری دارد.